Prof. Dr. Nevzat Tarhan: “Kendimizi geliştirmek için yeni hedefler belirleyelim”
Kişinin kendini geliştirmek için yeni hedefler belirlenmesinin önemli olduğunu belirten Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Bugünümüzle dünün eşit olmaması lazım. Hayat sepetimize bir gün önce ne varsa bir gün sonra birden fazla şey ilave etmeyi hedeflememiz önemli. Hayat sepetimizi güzelliklerle dolduralım. 2022’ye böyle bir niyetle girelim.” tavsiyesinde bulundu.
Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, yeni bir yılda psikolojik iyi oluşa ilişkin değerlendirme yaptı ve tavsiyelerde bulundu.
Psikolojik iyi oluş kavramının 1960’lardan beri bilimsel literatürde tartışıldığını belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Psikolojik iyi oluş tabiri, pozitif insanın sadece pozitif negatif duyguların değil pozitif ve negatif duyguların karışımı olduğu ile ilgili. Bilimsel teorilerin başlangıç tarihi şuandaki modern psikolojideki bilindik tarih 1960 ama bu hakikatin dile getirilmesi tarihi binlerce yıl önceye gidiyor. Bizim Anadolu bilgeliği, Anadolu irfanı dediğimiz şey aslında pozitif iyi oluş öğretisiydi. Pozitif iyi oluş öğretisi şuan da bilimsel kategori oldu. Özellikle Harvard’da, Yale’de ve bu üniversitelerden çok daha önce Üsküdar Üniversitesi’nde ders olarak veriliyor.” dedi.
Pozitif psikoloji bir ihtiyaçtan doğdu
Pozitif psikoloji alanının bir ihtiyaçtan doğduğunu belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Yapılan suç istatistiklerinde, boşanma istatistiklerinde psikolojik iyi oluşla yaşam kalitesi arasında ciddi bağlantı var. Psikolojik iyi oluşu olan kişiler suça daha az, boşanmaya daha az, depresyona aday olmaya daha az yakındır gibi anlamlı göstergeler var. Bunun üzerine bilim araştırmaları psikolojik iyi oluşu nasıl arttırırız noktasına odaklandı. ‘Psikolojik iyi oluşu olan kişiler olayları daha iyi yönetiyorlar, aile içinde stresi daha iyi yönetiyorlar. Bu iyi oluşu bizim bilimsel olarak önemsememiz lazım, bilimsel olarak incelememiz lazım’ denildi. Bunu yaparken de nörobilim imdada yetişti ve mutluluk halinde beynin nasıl çalıştığına ilişkin kanıtlar sundu.” diye konuştu.
Üç türlü koruyucu ruh sağlığı var
Koruyucu ruh sağlığının önemine işaret eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Özellikle sağlıklı insanlar için klinik tedavi gerektirmeyen üç türlü koruyucu ruh sağlığı var. Birincisi sağlıklı insanların hasta olmaması için neler yapılır? İkincisi, kişilerin risk gruplarını belirleyip hastalığı erken tanıyla belirleyip büyümeden, hastaneye yatırmadan ya da ağır tedavi gerektirmeden müdahale etme. Üçüncüsü ise koruma tedbirleri. Korumada kişilerin hastalığı geçirdikten sonra tekrar nüksetmemesi için onları koruyucu tedavi altına alma hedefleniyor. Bu psikolojik iyi oluş birinci ve üçüncü kademede çok işe yarıyor. Sağlıklı insanların mutlu yaşaması hem de üretken olmasını sağlamak amaçlanıyor.” dedi.
Psikolojik iyi oluşta “öz kabul” var
Mutluluğun sadece hedonizm ve bencillikle tanımlanmasının yanlış olduğunu kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Kafana göre yaşa, zincirleri kır, duvarları yık canın istediği gibi yaşa anlayışında kişi mutlu gibi oluyor fakat kısa vadeli bir mutluluk bu. Orta veya uzun vadeli mutluluk yok. Psikolojik iyi oluşta uzun vade kavramı da öne çıktı. Pozitif psikolojide kişinin uzun vadeli hareket etmesi, uzun vadeli mutluluğu amaçlaması, kısa vadeli bazı zorluklara dayanabilmesi hedefleniyor. Bu nedenle psikolojik iyi oluşun birinci şartı, kendini mutlu etmeye çalışmak değil kendini kabul etme, öz kabul deniyor.” diye konuştu.
Kişinin ‘Benim güçlü yanım bu, zayıf yönüm bu. Kendi zayıf yönümü biliyorum fakat güçlü yönüme odaklı hareket edeceğim’ deyip kabullenebilmesine öz kabul denildiğini kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Bazı insanlar vardır mutluluk rolü oynarlar, mutlu gözükürler. Ama iç dünyalarında fırtına vardır. Bu öz kabul yapamayan kişidir. Sadece dışarıya karşı öyledir.” dedi.
Öz kabul için psikolojik SWOT analizi yapılmalıdır
Öz kabul için kişinin duygularını çok iyi tanıması gerektiğini vurgulayan Prof. Dr. Nevzat Tarhan, bunun için de psikolojik SWOT analizi yapılmasını tavsiye etti. Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Psikolojik SWOT analizi nedir? Güçlü yönlerini bil, zayıf yönlerini bil, hayatla ilgili seni bekleyen muhtemel tehditleri bil, fırsatları bil ve buna göre sağlıklı kararlar ver. Psikolojik iyi oluşun içerisinde öz kabulü yapmak, birinci şarttır. İkinci şart ise kişinin başkalarıyla güvene dayalı olumlu sosyal ilişkiler kurabilmesidir. Bir insan güvene dayalı sosyal ilişkiler kurmayı başaramıyorsa, ilişkileri hep güvene dayalı değil de hep öfkeyle besleniyorsa, herkesle tartışıyor, geriliyor ve o şekilde başarı odaklı gidiyorsa ki kapitalist sistem bunu teşvik ediyor.” diye konuştu.
Anlamlı amaçlar belirlemek gerekiyor
Psikolojik iyi oluş halinde üzerinde en çok durulması gereken şeyin kişinin kendini analiz edebilmesi ve tanıması olduğunu kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Kişi daha sonra negatif ve pozitif yönlerini ele almalı. Sadece kendi iyi oluşunu değil, sosyal iyi oluşu düşünmeli. Beraber yaşadığı insanlarla iyi oluşunu düşünmeli. Onların da iyi oluşunu düşündüğü zaman iyilik bilimine, psikolojik iyi oluş halinin kurallarına uygun devam etmiş oluyor. İnsanın doğası çok yönlü ve karmaşıktır. Tek doğru da yoktur. Her insanın doğrusu farklıdır. Anlamlı amaçlar belirlemek gerekiyor.” dedi.
Rekabetçi ilişki yerine tamamlayıcı ilişki olmalıdır
Kapitalist sistemin hayatta olduğu gibi kişisel ilişkilerde de rekabeti teşvik ettiğini belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Hayat futbol maçı gibi değildir. Futbol maçında bir rekabet vardır. ‘Top bende olsun, hep forvette olayım, hep ben gol atayım’ tarzındaki yaklaşımlar dönemlik amaçlardır. Bu yaşam felsefesi haline gelirse kişi mutsuz olur. Oysa ilişkilerde rekabetçi değil tamamlayıcılık önemlidir. Çocukla anne arasında rekabetçi ilişki değil, tamamlayıcı ilişki var. Karı koca arasında rekabetçi ilişki yok tamamlayıcı ilişki olmalıdır.” dedi.
İyiye odaklanılmalı, kötüye hayır denilmeli
Psikolojik iyi oluş biliminin de insan ilişkilerinde empati odaklı ilişki kurulmasını önerdiğini dile getiren Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Güvene dayalı ve empati odaklı ilişki kurulmalı. Ne ezeceksin ne ezileceksin, öyle bir ilişki kurmak gerekiyor. İnsan evinde, ailesinde kendi kişiliğini koruyarak yani ben kalarak biz olmayı başaracak. Kişiler özel alanlarını korumayı bilecek.” dedi. Pozitif iyi oluşta insanın iyiye odaklanırken kötüye karşı da hayır diyebilmesi gerektiğini belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Aslında pozitif psikoloji ve iyi oluş olumlu bakış açısı kazanabilme bilimidir. Hayata, olaylara bakışı değiştirme bilimi de diyebiliriz.” dedi.
Sadece kendi çıkarlarını gözeten kimse yalnız kalır
İnsanın yaşadığı topluma karşı da sorumlulukları olduğunu belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, şunları söyledi:
“Kişinin sadece kendine karşı sorumluluğu yoktur. Benmerkezci insanlar psikolojik iyi oluşu yakalayamıyorlar çünkü onlar kendilerini dünyanın merkezinde görüyorlar. Psikolojik iyi oluşun sağlanmasında çevreyle ilişkiler de önemlidir. İyi arkadaşlar edinmek, güzel arkadaşlık ve dostluk ilişkilerine hâkim olmak gerekir. Kişinin yaşam amacını iyi oluşturması lazım. Kişinin bir somut bir soyut amacı olacak. Soyut amacı nedir? Hayatın sonuna geldiği zaman nasıl anılmak istiyorsun? Hayat sepetine neler koyarak hayatının sonuna gelmesini istiyorsun? Mesela 2021 yılı bitiyor, hayat sepetimize ne koyduk? Önümüzdeki yıl neler koymayı amaçlıyoruz? Hep bana hep bana mı diyoruz, yoksa bir sana bir bana mı diyoruz? Hep bana hep bana diyen bir yaşam felsefesinde yaşam amacı sadece kendi kişisel çıkarları olur. Sadece kişisel çıkarlarını düşünen ve gözeten bir kimse de yalnız kalır, sevilmez. Etrafındaki insanlar gücü için orada olur, menfaat için orada olurlar.”
Olumlu ilişkiler kurulması önemli
Yale Üniversitesi’nin pozitif psikoloji dersini “İyilik Bilimi” olarak verdiğini ifade eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Kişinin yaşamında olumlu ilişkiler kurması önemlidir. Bu derslerde minnettarlık modülü vardır. Minnettarlık modülü ne öğretiyor? Sana geçmişte iyilik yapmış bir insan var. Sana bir güzellikte bulunmuş. Ona bir hediye alıp gitmen tavsiye ediliyor. Bu öğrencilere ödev olarak veriliyor. Kişi hediye alıp gittiği zaman karşı taraf şaşırıyor. ‘Niye böyle yaptın?’ deyince, ‘Sen bana geçmişte şöyle bir yapmıştın. Aklıma geldi sana teşekkür etmek istedim’ diyor. Acayip güzel bir dostluk başlıyor.” dedi.
Yeni deneyimlere açık olmak gerekiyor
Çıkar odaklı olmayan, insan odaklı olumlu ilişkiler kurulması gerektiğini belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Kişinin bunları da amaçlaması önemlidir. Bunlar kısa vadeli amaçlardır. Kişinin kendini geliştirme çabası da psikolojik iyi oluşun içindedir. Bir insan 10 sene sonra yine aynı yerdeyse kendini sürekli gelişime, yeni yaşantıları denemeye yöneltmiyorsa buna kişinin küçük başarılarla mutlu olması deniyor. Mesela küçük amaçları vardır. Hafta sonu güzel vakit geçirmek mesela o bir amaçtır. Onu oturup çocuklarla yaptığın zaman, herkesi sevindirdiğin zaman sende de müthiş bir haz oluyor. Kendinle barışık oluyorsun. Kişinin sürekli yeni deneyimlere açık olması, yeni yaşantıları denemesi gerekir.” dedi.
Yeni yaşantıları deneyimlemeye açık olan kişilerin eleştirilere de açık olduğunu kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Bu tarz kişiler o eleştiriyi eğer faydalıysa bir armağan olarak görürler eğer faydalı değilse analiz ederler ve yollarına devam ederler.” dedi.
Hayat sepetimizi güzelliklerle dolduralım
2022 yılında yeni hedefler belirlenmesinin önemli olduğunu belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Kişinin kendini geliştirmesi önemlidir. Kişisel gelişim gibi bir hedefimizin olması lazım. Bugünümüzle dünün eşit olmaması lazım. Hem günlük hayatta hem hayat sepetimizde hep aynı şeyler olmasın. Hayat sepetimize bir gün önce ne varsa bir gün sonra birden fazla şey ilave etmeyi hedeflememiz önemli. Hayat sepetimizi güzelliklerle dolduralım. 2022’ye böyle bir niyetle girelim.” tavsiyesinde bulundu.
