1870’lerden sonra ülkeler paralarını altına endekslemişler. Yani paralarının değerini altın fiyatı üzerinden hesaplamışlar. 1929 Büyük Buhran ve İkinci Dünya Savaşı sırasında bu sistem kesintiye uğramış. Ancak sistemin uygulandığı tarihlerde ülkelerin paraları da altın karşılığı ‘sabit kur’ olarak uygulanmış. Amerikan dolarına bakalım; 1914’de 1 ons altın 19 dolar ediyormuş. Yani 1 dolar 0,052 ons altın imiş.
Bizim işimiz İngiliz sterlini ile. İngiliz sterlini o yıllarda daha kıymetli bir para. 1 İngiliz sterlini biraz yuvarlarsak 5 dolara denk geliyor. Yine biraz yuvarlarsak 1 ons altın almak için 4 sterlin yetiyor.
1 ons altının 31,1 gram altına denk geldiğini unutmayalım. Bu durumda bugün 1 ons altın almak için 2407 dolar ya da 1870 sterlin ödemek gerektiğini de...
Aslında bizim derdimiz 1914’teki İngiliz sterlininin değeri değil…Bizim derdimiz 1878’te İngiltere sterlininin kaç altın para olduğu. Ancak dedik ya sabit kur sistemi var. Çok da geriye gidemediğimiz için 1914’teki değeri üzerinden yürüyelim.
Neden 1878 diyecek olursanız, 4 Haziran 1878’te İkinci Abdülhamit Kıbrıs’ı İngiltere’ye bırakmayı kabul etti ve bir anlaşma imzalandı. Bu anlaşma ile Osmanlı yıllık 92 bin 799 sterlin, 11 şilin, 3 peni karşılığında Kıbrıs’ın tamamını İngiltere’ye kiralamış oldu.
1879’da açılan Süveyş Kanalı’nı ve buradan yapılan ticareti güvence altına almak isteyen İngiltere için Mısır ve Kıbrıs’ın önemi tartışılmaz. İngiltere bu anlaşma ile bugüne kadar Kıbrıs adasında yaşananların tohumunu ekmeye başladı.
Osmanlı böyle bir anlaşmaya neden razı oldu? Ruslar 1878’de savaşta Osmanlıyı mağlup etti. Doğuda Erzurum düştü. Ruslar batıda İstanbul’un yanı başına Yeşilköy’e kadar geldi. Ayastefanos anlaşması Balkanlar dahil hem toprak aldı, hem sıcak denizlere açılma şansını yakaladı.
Ruslara karşı İngiltere’den yardım istendi. İngiltere Rusların bu kadar güçlenmesinden ürktü. Ancak Osmanlı’ya yardım için Kıbrıs’ı istedi. Kıbrıs geçici olarak İngiltere’ye kiralanarak çözüm bulundu. İngiltere Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı’nın ayrı kampta olmasından yararlanarak Ada’yı ilhak etti. Lozan’da Ada İngiliz adası olarak tanındı. İngiltere’nin gittiği her yer de olduğu gibi Ada da huzuru bulamadı.
Sonrası bugün bile sonuçlanmayan ve bu hafta başında 50. Yılını kutladığımız çıkarmaya kadar uzanan süreç. Sonrası da var ve bugünden sonrası da olacak.
İşte yukarıdaki hesabı bunun için yaptık. Tarihçi Sinan Meydan’a göre kira karşılığı 22 bin 936 kese altın. Amerikan Kongresi Kütüphanesi Federal Araştırma Bölümü için Eric Solsten tarafından yazılan “Cyprus… A Country Study” kitabına göre kira karşılığı 92 bin 799 sterlin 11 şilin, 3 peni.
Bu kira bugünün parasıyla ne eder? 1914’te 4 sterlinle 1 ons altın alınıyorsa, 92 bin 799 sterlin ile 23 bin 199 ons altın alınır. Bir ons altın 1870 sterlin olduğuna göre bu kiranın bugünkü değeri 43,4 milyon sterlindir. Bunu da bugünkü kurdan dolara çevirirsek yaklaşık 56 milyon dolar eder.
“Değer mi?” demeyin, mevzu başka!…
İşin ilginç tarafı İngiltere bu parayı Osmanlı’ya ödemez. Kırım başta diğer savaşlardaki Osmanlı borçlarından düşer. Ancak ödemediği bu para için Kıbrıs’ta yaşayan Türk ve Rumlara vergiler getirir. Bu vergiler yüzünden ada yaşanmaz hale gelir ve isyanlar çıkar.
Bence asıl olan ‘para’ değil, ‘kira’ da değil. Osmanlı’nın Yavuz ve Midilli gemilerini satın alıp, Alman askerlerine Osmanlı üniforması giydirerek Sivastopol’u bombalamasını hatırlarsak…
Ne kira, ne satış; önemli olan, tarafların amaçlarına ulaşmak için ürettikleri formül.
Levent AKBAY
akbaylev@gmail.com