TÜİK uzun yıllar vekil başkanlar aracılığıyla yönetildi. Son olarak ocak 2022’de Erhan Çetinkaya doğrudan başkan olarak atandı. Parlak bir kariyeri var. Yüzde yüz burslu okuduğu Bilkent Endüstri Mühendisliği Bölümü’nden 2004’te mezun olmuş. 2004-2005 arasında Cybersoft Enformasyon Teknolojileri firmasında analist ve proje mühendisi olarak çalışmış.
2005’te Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’na geçmiş. 2012’ye çalıştıktan sonra ABD’de Duke Üniversitesi’nde yüksek lisans diplomasını almış. 2014’te tekrar kurumuna dönerek Daire Başkanı olmuş
Eylül 2017'den Aralık 2019'a kadar Vakıf Katılım Bankası A.Ş.'de Operasyondan Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı olarak, 20 Aralık 2019 tarihinden itibaren de BDDK Başkan Yardımcısı olarak görev almış. İstanbul Ticaret Üniversitesinden Bankacılık ve Finans alanında yine yüzde yüz burslu olarak Doktora derecesi almış. 2 yılı aşkın BDDK Başkan Yardımcılığı yaptıktan sonra Türkiye İstatistik Kurumu Başkanı olarak atanmış.
Uzun zamandır eleştirilen, güven kaybına uğrayan TÜİK’in çalışmalarını anlatmak için basın ile bir araya gelmiş. Özetle “Enflasyon dünyada nasıl hesaplanıyorsa, bizde de öyle hesaplanıyor.” demiş.
TÜİK’in 600 bin kadar malın fiyatını takip ettiğini, bunun 300 bininin marketlerden alındığını anlatan Erhan Çetinkaya, bu 600 bin fiyatın ağırlıklandırılarak toplulaştırıldığını söylemiş. Örneğin domates fiyatlarının ortalamasının alındığını, çünkü Van’daki domates fiyatı ile İstanbul Etiler’deki domates fiyatının aynı olamayacağını vurgulamış. Fiyatları alınan maddelerin gizlenmediğini, buna karşın bu maddelere ilişkin fiyatların ‘artık’ açıklanmadığını ifade etmiş. Dünyada da uygulama bu şekildeymiş.
Çetinkaya AB kuruluşu Eurosat standartlarına yüksek derecede uyum sağladıklarını, ENAG’ın açıkladığı rakamlarda yanlışlıklar olduğunu, İstanbul Ticaret Odası’nın enflasyon hesaplamasının eski yöntemle, küçük bir örnekleme dayanarak yapıldığını, Türkiye’deki şirketlerin fahiş kârlar yaparak fiyatları yukarı çektiklerini, algılanan enflasyonla gerçek enflasyon arasındaki farkın tüm dünya ülkelerinde hissedilen bir şey olduğunu, bunun Avrupa’da 5 kat iken Türkiye’de 2 kat olduğunu dile getirmiş.
Devamla IMF Türkiye Masası ile derecelendirme kuruluşlarının da kimi sorularına muhatap olduklarını, geldiklerini, sorduklarını ve ikna olarak gittiklerini anlatmış. Haziran’ın 20-40 yıllık serilerde en düşük enflasyon olan ay olduğunu, bunun nedeninin de tarla ürünlerinin piyasaya çıkması olduğunu dile getirmiş.
Büyük bir şeffaflıkla görüşlerini dile getirerek TÜİK’e yeniden güven kazandırmaya çalışan Başkan Çetinkaya basına yansıyan haberlerde endeksin zaman içerisinde yürütülerek madde sepetindeki bazı fiyatların hesaplandığını ifade ederek yumurta konusuna girmiş:
“Yumurta, doktor muayenesi fiyatları denildiğinde toplulaştırılmış bir fiyattan bahsediliyor. Örneğin basına yansıyan bir haberde 2,57 lira yumurta fiyatı ifade ediliyor. Gezen tavuk yumurtası 5 lira. Ama 30'lu yumurtaların tanesi 2 lira. Tüketim ağırlıklarına bakıldığında vatandaşların çoğunlukla 30'lu yumurta tükettiği görülüyor. Ortalama toplulaştırılmış fiyatlara bakıldığında yumurta için 2,57 lira gayet mantıklı bir fiyat. Olay bir süre sonra teknik hesaplamalardan çıkıp algı yönetimine giriyor."
Özeti şu yumurta fiyatlarının ortalaması alınarak 2,57 lira bulunmuş. Basında da ‘olamaz’ şeklinde haberler çıkmış. Oysa Çetinkaya’ya göre gezen tavuk yumurtası 5 lira ama 30’lu yumurtaların tanesi 2 lira. Bu durumda ortalamanın 2,57 olması normal.
Buraya kadar güzel de tanesi 2 lira olan yumurtalardan bulabilirsek!
Tanesi 2 lira olan 30’lu yumurtanın viyolünün 60 lira olması gerekir. Türkiye’nin en tanınmış e-ticaret sitelerine girdim. Hepsinde 30’lu yumurta violü 80 lira. Gezenler 270-350 arası, organik yumurtaların otuzlusu ise 350 ile 580 arasında değişiyor.
Bu durumda 30’lu sıradan yumurtanın en ucuz olarak adedinin 2,67 olduğu ortaya çıkıyor ve bunu TÜİK terminolojisine göre Van domatesi olarak kabul etmek gerekiyor. Gezen, doğal ve organik tavuk yumurtalarını da fiyatlarını daha yüksek olduğu için Etiler domatesi olarak kabul etmek gerekiyor.
Bundan sonra da TÜİK’in yaptığı gibi ‘toplulaştırarak, ağırlıklandırarak, ortalamasını almak’ gerekiyor. Ancak her hâl ve şartta yumurta fiyatı 2.67’den daha yüksek çıkıyor.
Sonuç olarak hepsi iyi güzel de yumurta hesabı biraz şaşmış görünüyor.
Levent AKBAY
akbaylev@gmail.com
