Gündemimizde yeni vergiler var. Bayramda ağzımızın tadı kaçmasın diye çok üzerinde durmadık. Ancak bu hafta kaçınılmaz bir şekilde gündemde olacak. Peki neden yeni vergi?
2024 yılı bütçe gelirleri 8,4 trilyon lira, giderleri 11,9 trilyon lira, bütçe açığı ise 2,6 trilyon lira olarak hedeflendi.
Bütçe gelirinin 8,3 trilyon lirasının vergi gelirlerinden sağlanması planlandı. Toplam gelirin yüzde 88’i ediyor. 2024 vergi gelirlerinde, 4,3 trilyon lira olan 2023 vergi gelirlerine göre TÜİK enflasyonundan fazla, yüzde 100’lük bir artış öngörüldü.
Son olarak beş aylık bütçe uygulama sonuçları açıklandı. Ocak mayıs döneminde bütçe gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 101 artışla 3,2 trilyon liraya çıkmış. Bütçe giderleri de yüzde 98 artışla 3,7 trilyon lira olmuş. Sonuçta bütçe ocak-mayıs döneminde ise 471,9 milyar lira açık vermiş.
Yılın tamamında ne açık verecektik? 2,6 trilyon lira… 5 ayda 471,9 milyar lira açık verdiğimize göre aylık açık biraz abartarak 100 desek, yıllık açık bakkal hesabı ile 1,2 trilyon lira tutar. Tablo pek kötü görünmüyor. Yani bundan sonraki aylar da ilk beş ay gibi gitse yıl başındaki öngörülerin içinde kalacağız. Hatta mayıs sonrası her ay 300 milyar lira civarında açık versek bile yıl başındaki 2,6 trilyon liralık açık hedefinin içinde kalacağız.
Bu durumda bu haftadan itibaren TBMM’ye gelmesi beklenen vergi paketine ne ihtiyaç var?
Birkaç neden olabilir!
Öncelikle bütçe gelir gider dengesinde önümüzdeki yedi aylık dönemde bugün rakamların yansıtmadığı ciddi bir bozulma olabilir. Biraz temmuz zamları ve her yıl sonunda yaşanan açık patlaması nedeniyle açık hedefi aşılacaktır da ondan olabilir.
Bir başka neden gelir artışı hedeflemekten ziyade her zaman dile getirildiği gibi vergide yapısal değişiklik yapma arayışı olabilir. Hani vergilerin çoğunluğu dolaylı vergilerden oluşuyor ya! Bu nedenle doğrudan vergileri artırma, vergi tabanını genişletme gibi yapısal hazırlık…
Bir üçüncü neden de Orta Vadeli Program’daki vergi hedeflerinden kaynaklanıyor olabilir. OVP’ye göre gayri safi yurt içi hasılanın 2023’te yüzde 22,9’u düzeyinde olacak vergi yükünün 2024 ve izleyen iki yıl içinde yüzde 24’ün üzerine çıkarılması hedefleniyor. 2024 için hedef yüzde 24,5. Bu durumda vergi gelirlerinde gayri safi yurt içi hasılanın yüzde 1,5’i oranında bir reel artış yapılması öngörülüyor. 2023 GSYİH 26,3 trilyon lira idi. 2024 ilk çeyrek 8,8 trilyon. Çarpı 4 eşittir 35 küsür trilyon yapar. Yüzde 1.5’i ise yaklaşık 3,8 trilyon lira) Bu nedenle OVP hedefi gereği vergi gelirlerinin daha da artırılması gerekiyor olabilir.
Hangi gerekçeyle olursa olsun vergi gelirlerinin artırılmasının yan etkilerinin bertaraf edilmesi gerekiyor. Bunlar da yeni vergilerin enflasyonist etki yaratmaması, gelir dağılımına olumsuz yansımaması, vergide adaleti sağlaması, yatırım, üretim, istihdam ve ihracatın korunması.
Bir yandan bir nedenle vergi gelirleri artırılacak. Kümesteki kazlar dahil kimseye hiçbir yan etkisi olmayacak!
Görüldüğü kadarıyla sadece alması değil, olumsuz etkilerinin devre dışı bırakılması da zor olacak.
Levent AKBAY
akbaylev@gmail.com
