Oxford Sözlüğü, 37 binden fazla kişinin katılımıyla 2024 yılının kelimesi olarak ‘Brain Rot’ yani ‘Beyin Çürümesi’ sözcüğünü seçti. 'Beyin çürümesi' terimi, sosyal medya ve internetteki düşük kaliteli içerikleri ve bu tür içeriklerin bireyler ya da toplum üzerinde yaratabileceği olumsuz etkileri tanımlamak için kullanılmakta. Diğer bir deyişle beyin çürümesi aşırı ekran süresinin neden olduğu zihinsel bulanıklık, halsizlik, dikkat süresinin kısalması, bilişsel gerileme durumları için kullanılıyor.
Kavramı örneklerle biraz daha açacak olursak; sürekli oynanan video oyunları ki başta masum gözüken bu oyunlar zamanla öyle bir hal alabilir ki kişiler gerçek hayattaki görev ve sorumluluklarını ihmal etme noktasına gelirler.
Telefon ekranında sürekli akış kaydırma ki bu da bir süre sonra düşüncesizce yapılan bir harekete, boş bakışlara dönüşebilir.
Sosyal medya bağımlılığı; sürekli sosyal medya kontrol etme dürtüsünün olması ve bu alışkanlığı bırakmaya çalıştığınızda huzursuzluk hissetme durumudur. Kişiler YouTube, Instagram ve Tik Tok gibi platformları kontrol etmeden duramazlar. Sürekli gelen bildirimler, parlak renkler ve uyarıcı sesler kişide adeta bir bağımlılık oluşturur.
Bir de kötü haber bağımlılığı ya da felaket kaydırması denilen bir başka davranış var ki o da kişilerin rahatsız edici en son bilgi ve haberleri öğrenme konusunda aşırı bir istek duyması, sürekli bunları arama hali. Eğer siz de kendinizi sıklıkla sinirlendiğiniz hikayeleri ararken buluyorsanız, siz de felaket kaydırması yapıyorsunuz demektir.
Düşük kaliteli, önemsiz olan bu içeriklerin tüketilmesi kişinin zihinsel durumunda bozulmaya, odaklanma, hafıza problemlerine, kendini huzursuz, kaygılı, olumsuz hatta depresif hissetmesine neden olabilmektedir. Prof. Dr. Derya Uludüz ‘in açıklamalarına göre; ‘Sürekli dijital uyarana maruz kalan beynimiz, tıpkı kaslarımız gibi çalışmayı bırakıyor ve zamanla tembelleşiyor. Bu durumu tetikleyen en büyük etken, dijital dünyanın sunduğu aşırı bilgi bombardımanı ve anlık tatmin alışkanlıklarıdır. Günde onlarca bildirim, sosyal medya içerikleri ve kısa videolar, beynimizin odaklanma yetisini zayıflatırken uzun vadeli konsantrasyon problemlerine yol açıyor.
Hafıza merkezinin yeterince çalıştırmamasına neden oluyor. Kullanılmayan beyin bölgesi, zamanla zayıflıyor ve işlevini kaybediyor. Hafıza zayıflıyor.
Ekranlardan yayılan mavi ışık, melatonin hormonunun salınımını baskılayarak uyku kalitesini bozuyor. Gece geç saatlerde ekran başında geçirilen zaman, beynin dinlenme süresini kısaltıyor ve zihinsel yorgunluğu artırıyor.
Sosyal medya aracılığıyla dijital olarak bağlı hissetsek de, bu bağlantılar yüz yüze iletişimin yerini tutmuyor. Beyin, gerçek sosyal etkileşimden gelen dopamin ve oksitosin hormonlarından mahrum kalıyor. Bu da zamanla yalnızlık hissine ve depresyona neden olabilir.’
Ekranda geçen zamanda eğer odaklanma yoksa, dikkat kullanılmıyorsa, hafızada kalan hiçbir bilgi yoksa bu durumda beyin çürümesi riski alarm veriyor demektir. Oysa günümüz dünyasında, doğru kullanılmadığında zararları faydasından çok daha fazla olabilen dijital içeriklerden uzak kalmak zor. Bu durumda hepimizin aklına ‘beyin çürümesinden nasıl korunuruz? ‘sorusu geliyor. Konunun uzmanlarına göre dijital detoks yapmak (buna tarayıcıda gezinmek, sosyal medya paylaşımları kaydırmak, video izlemek ve oyun oynamak için harcadığınız zamanı tespit ederek başlayabilirsiniz), fiziksel aktivite ve doğa yürüyüşleri yapmak, günde en az 7-8 saat kaliteli uyku uyumak, gece yatmadan en az bir saat önce ekranlardan uzak durmak, keyif aldığınız hobiler ve aktiviteleri keşfetmek ya da onlarla yeniden tanışmak, gerçek dünyada insanlarla sosyalleşmeye özen göstermek etkili yöntemler olarak sıralanıyor.
Biliyorum ki çoğu zaman bizler kadar gençler içinde boş dijital içerik stresi hafifletmek, rahatlamak için bir araç olarak kullanılıyor. Belki dijital ortamda nasıl, neden zaman geçirildiğini öğrenmek, altta yatan temel ihtiyacı tespit etmek çok daha etkili olacaktır.
Sevgiyle kalın….