ERTELEMENİN PSİKOLOJİSİ

Herkes hayatında yapması gereken bir şeyleri ertelemiştir. Her ne kadar bu stres verici bir yaşantı olsa da, önemli bir ruh sağlığı sorunu oluşturmaz. Ancak bazı kişilerin yapması gerekenleri sürekli ertelemeleri bir davranış kalıbı haline gelirse gündelik hayatını olumsuz olarak etkiler.

Klinik müdahaleyi gerektiren durum “kişinin sonucunun olumsuz olacağını bildiği halde, niyetlendiği davranışı bilerek yapmayı ertelemesidir”. Bu durum yapılması gereken işi başlatmayı veya sonuçlandırmayı son dakikaya bırakmak ya da hiç tamamlayamamaktır.

Bu davranış sorununun toplumda beş kişiden birinde, öğrenciler arasında da iki kişiden birinde görüldüğü bildirilmektedir. Erteleme kişinin performansını olumsuz yönde etkilediği gibi ruh sağlığı sorunlarının doğmasına da zemin hazırlar. Sorunun üstesinden gelmek konusunda kritik nokta, kişinin erteleme davranışının arkasındaki nedenler konusunda farkındalık kazanmasıdır.

Erteleme Psikolojisiyle Başa Çıkma Yöntemleri

• Mindfullness: Bu konuda son zamanlarda yaygın olan ve yeni olduğu düşünülen bütün yöntemlerde olduğu gibi, her derde deva olduğu ileri sürülen, bilinçli farkındalık (mindfullness) uzmanları “kendine karşı bağışlayıcı olmanın” ve “kendine şefkat göstermenin” verimliliği artırdığını iddia etmektedir. 

Farkındalık konusunda bilişsel süreçlere odaklanan ve davranış değişikliği yöntemlerine yoğunlaşan farklı anlayıştaki uzmanların önerileri ise şöyle özetlenebilir:

• Merakı teşvik etmek: Erteleme eğilimini fark eden kişinin beden ve zihnindeki duyumlara odaklanması yararlı olabilir. Sizi baştan çıkartan duygular neler? Bedeninizin neresinde bunları hissediyorsunuz? Bu size neyi hatırlatıyor? Erteleme düşüncesinden sonra ne hissediyorsunuz? Hangi duygular ortaya çıkıyor? Bu sorulara odaklanmak erteleme davranışına nedenlerini anlamaya ve davranışı kontrol etmeye yardımcı olabilir.
• Bir sonraki eylemi düşünmek: Bu kaçınılan davranışı parçalara bölmek yönündeki geleneksel yaklaşımı içerir. Bir sonraki eylem sinirleri yatıştırır ve görevle kişinin arasına giren engeli aşmasına yardım eder. Görevin ertelenmesinin yaratacağı kaygıyı fark etmek, basit bir adım atmaya neden olur. Yapılacak bir ödev için sadece başlığı yazmak gibi çok kolay bir adımı atmak, bir sonraki adım için istek uyandırabilir. Çünkü motivasyon çoğunlukla eyleme geçmek ve başlamakla güçlenir.
• Baştan çıkartıcıları ulaşılmaz kılmak veya güçleştirmek: Dış koşulları değiştirmek kendimizi değiştirmekten kolaydır. Belirli ölçüde kaygı ve rahatsızlık yaratsa da, kendimiz ve baştan çıkartıcılar arasına engeller koymak bir çözüm sunabilir. Örneğin takıntılı olarak sosyal medyaya yönelen biri telefonundan bununla ilgili app’leri kaldırabilir veya kolayca hatırlayamayacağı 12 haneli bir şifre oluşturabilir. Bunu yaparak erteleme davranışının önüne bir engel koyarak ve erteleme davranışının ödülünü zorlaştırır. Erken kalkmakta zorlanan ve sabahları egzersiz yapmak isteyen biri, gece egzersiz giysilerini giyerek yatarsa, niyetlendiği davranışı yapması kolaylaşır.
• “Yapmaktan vazgeçilecekler listesi” yapmak: Birçok kişinin günlük veya haftalık “yapılacaklar listesi” vardır. Bu listede yazılanlar farklı önem derecesindedir ve çoğunlukla üzerine çizgi atılanlar daha düşük öneme sahip olanlardır. Bu nedenle de erteleme davranışına engel olmazlar. Bunun yerine yapmaktan vazgeçilenler listesi, erteleme davranışını engelleyerek, enerjinin önem derecesi yüksek konulara odaklanılmasına imkan verebilir.

Sonuç

Erteleme davranışı kökü derinlere inen varoluşsal bir sorundur. Zamanımızı neleri yaparak geçirmeye niyetlendiğimizle, ne yaparak geçirdiğimiz konusunda sorgulamayı ve derinleşmeyi gerektirir. İnsanın kendisine sıkıntı veren etkinliklerden kaçınmak ve haz verenlere yönelmek konusunda zafiyeti vardır ve yaptığımız seçimler sonunda mutlu olmak isteriz. Dürtülerini erteleyemeyenler kısa dönemde, erteleyebilenler ise uzun dönemde ve daha büyük amaçlarına ulaşarak mutlu olurlar. Sonunda da herkes hak ettiğini elde eder.(Prof.Dr.Acar Baltaş’ın makalesinden alıntıdır)

Sevgiyle kalın..

Orjinal Köşe Yazısına Git